| ___________________________________________________________ |
Mr. A. S. DE BLĖCOURT, geboren 4 October 1873 te Appingedam, studeerde in de rechten te Groningen, advokaat aldaar, adjunct archivaris te Rotterdam, adj. commies Prov. Griffie, Haarlem, subst. grittier, dan rechter
bij de rechtbank te Zutfen, dan rechter te Utrecht, dan te ‘s Gravenhage, thans hoogleeraar te Leiden.
| ___________________________________________________________ |
‘t Joar Dârteg.
(Dialekt van Fivelgo).
In dei oorlog mit dei Broabanders wôrren alle hooge nummers oproupen en ik – ‘t is aoll’ Jan, dei hier sprèkt — en Siemen Bârrels en Aisse Engêlsman en Jans Boeremoa mossen noa ‘t groot loug 1) tou.
1) Groningen.
Almoal zol wie lichoamsgebreken opgeven. Ik hâr ‘n zeer bain, Aisse Engelsman mos bloud speien, Jans hâr ‘n stieve arm en Siemen Bârrels dòcht, dat ook vrei komen zol, en zol ‘n stieve rug hebben; moar dat mos wèl overgoan.
Dei Siemen Bârrels leeft ook nòg, kerel woont in Witwieren 2) ‘n deugneit, al mout ik zèggen, zien voader was nòg minder.
2) Wittewierum
Om mit dei voader te begunnen, dei stötte pârtei boeren schoapen in sloot, en as ze verzopen wassen, den kòfte hei ze op, hei dee, mout ie waiten, ‘t schoapslachten.
En zuk soort gemainegaiden hâr (h)e âltied om hans.
En zöndags zat dei haigenste vent, dei aoll’ Bârreld Siemens, veur an in kèrk, en as er den zongen wör en ie zatten veur hom, den gong dat zoo hard, dat kerel jou nèkhoaren sikkom tou nèk outbluis. En veur dat doomnei op stoul ston, hâr (h)e moar âl pêt veur kop, en as (h)e den oogen dichtkneep, den kon je moar tou kieken, moar hei huil oogen net zoo lang dicht, dat doomnei op stoul was, en den stende en bluis kerel, dat doomnei doch zein zol, dat (h)e d’r van achter poes komen was, van ‘t beden. En as hei doar den zoo zat, den docht ik voak genog: „Trèk dòch dei pèt veur dien gemaine kop vot, want doe mainst d’r ja doch niks van.”
— Joa, dat was zoo’n gemaine kerel, dat, kiek hij mog ‘t neit doun, moar ans den speide hei jou en mie en èlk en ain liek in kop en den hâr (h)e nòg wèl wild, dat ‘t verniend was ook. Laoter is kerel gek worren en zat hail dag te blèrren in ‘n aoll’ boom in zien appelhof.
Moar nou zol ‘k joe den vertèllen neit van horn, moar van zien zeun Siemen Bârrels Bâlkemoa, want zoo was zien tuttel. Wie wassen in ‘t hospetoal, en as nou dei soabelkerels bie ons kwammen, den wos ‘k hail goud, wat dat ‘k doun mos, want mien voader, dei wereld deurkomen was, hâr mie alles goud indusseld, ik was goud om Leermens komen.3) Dat bain van mie bleef steef.
3) Leermens
Aisse Engelsman speide moar al bloud, Jans Boeremoa zien arm wol nail weer kloar wòrren. Twei joar lank hèb ‘k ‘t doar oethaollen en ‘k wör zoo vet as ‘n swien.
Ze luiten mie ‘n beetje wârk doun, maor mie los loaten, dat ‘k weer noa ‘n Dam tou gown kon. dat was fransch. Mien oall’ mensk stuurde mie âlle week mit Damster snik leverworsten en bloudwòrsten, èkceteroa, dat ik kreeg kwâllen vet onder oogen, van âl dat gevreet. Lu begonnen medelieden mit mie te kriegen en dòchten, dat ‘k last van ‘t woater hâr, moar ken je begriepen, ‘t kwam van âl dat eterei en goudje.
En âlle week kwammen d’r kerels mit âllerhande meleuren doar gunder oet Broaband weer heer; dei worren den boven op ‘t zoal bròcht, en as t’r den ain dood gong, den luiten ze hom as ‘n plank van trap òfglieden, dat ie heurden kòp tegen treden steuten.
Wat was ‘k den blied, dat ‘k op binnenploats blieven kon usken vaier muren.
En dou ‘k nou twei joar tied weer in ‘n Dam kwam, kon mie gain mensk meer, zoo vèt was ‘k wòrren. ‘k Was goud in stoat, Jong.
Och, kerel, as ie vrei komen wollen, dat was krèk zooveul as ‘n piep tebak smooken. Wol ie bloudspeien hébben, den stak ie vinger moar in hâls, Moar nou Siemen Bärrels. Hei hâr ‘n stieve rug en hei dee ‘t oareg nuver. Moar op ‘n mörgen komt t’r ‘n kerel, dei zee:
„‘k Mag stârven.” zee (h)e „as dei kerel neit lòpt as ’n petries deur ‘t veld binnen tied van ‘n uur“. — En joa, kerel, op binnenploats wor ‘n vuur anbuit en ‘n end bandiezer glen moakt, Siemen wör ‘t hemd van pokkel òfreten, en dou luipen ze mit dat iezer achter zien rug heer, en âl hârder en al noader bie, en in ploats, dat dei kerel vot liggen gong, naaide hei d’r oet zoo hârd as (h)e mit zien noakende pens vleigen kon, over ‘t plain hen. Ander dag luip (h)e âl mit ‘n soepketel op rug en dat noa Broaband tou, en hei is nòg mit ‘n schaive neus veur zien gemaine kòp d’r òfkomen. ‘n Bult van Damster en ander jongs hèbben nòg gevangen west daor gunter, moar hei neit: dei Broabanders hèbben hom vast ‘t mitnemen neit weerd rekend. Moar dou Siemen weerom kwam, hèt(h)e nooit gain dag arbaiden meer doun wild, as zoo dag en deur wat noa hounder kieken, koffiedrinken en gemain wezen. En den wat gappen en op ’n knòpstoul omhangen; ‘k hèb es tegen hom zègd: most die verhuren veur vlint op ‘n boeskoolvat, doar hest toalent tou. Och, hei wol nooit neit hail bèst kòp deur ‘t hèlster steken, moar onder deinst wör hom d’r nejt noa vroagd.
Ja, ik zeg joe, wassen elenden in dei tieden. ‘n Toustönd man in dei doagen. ‘k d’r nòg schilders van.
Doar in dat hòspetoal hèb ‘k al wat beleefd. Ook ’n moal, dou zol d’r ‘n Jeude operaird worren, dei har ’n gezwèl an hâls, en dou mossen ik en Aisse hom bie kòp vast haollen. Dou wor d’r ‘n kromme stoal mit ’n sleuf d’r in zoo moar tou dat gezwèl doar bie zien strot in prikt deur ‘n sierezien, ‘n zwärde dikke kerel, mit hoar zoo kroes as ‘n woaterhond. Dat was ‘n heer oet Tiel, dat ligt wèl dârteg uur achter stad. En mit dat mèske snee hei hom langs dei sleuf, en dei Jeude voelde, ‘k wör d’r kèl van.
Kerel, hier hebben âl ‘n pak elenden wèst in ‘n Dam, ik zèg joe. Mien aoll’ voader, dei het nog beleefd, dat boudel overstroomd is mit störm weer. ‘k Huif joe ans niks te zeggen as ‘k vertèl, dat tou ‘t zolt woater weer wègluip, bleven panheerns hier op ons heeg hangen.
Benauwde boudel.
Moar veul benauwder was ‘t mit Nepoleon. Dou het d’r ‘n vent wèst, dei het twei joar lank in reitboorden van ‘t Schild 4) touhaollen, dei wol gain seldoat worren
4) Schildmeer
en dei is doar net zoo lank bleven, dat kezakken hier kwammen, dou dus (h)e zug weer zein loaten. Was gain mensk, dei hom meer kon . zoo zat (h)e in ‘t winterhoar. Op Tatjehorn hâr (h)e zoo veur en noa nog wat eten kregen.
Dei kezakken wassen knoapen eur, ik zeg joe.
Voader mos heur peerden besloagen, maor ze luiten hom neit geworren, ‘t gong heur neit gauw genog, Ze wollen hèbben, hei zol twei tougelieks besloagen. En ik zeg joe, as t’r ain goud ‘n peerd besloagen kon, den was voader’t.
Zien voader hâr âl in ‘n Darn west, smid, en hei in ‘n Hoag, en loater ook weer in ‘n Darn. Zèl ‘k joe wat van vertèllen.
Bie ain van âllereerste hârddroavereien in ‘n Dam hâr ‘n peerd ‘n iezer verspeuld en rit verloren tegen ‘n ander peerd, woar ook âl kamp tegen reden hâr. En ‘t gong om pries en premie, dus ‘t bantjede d’r om.
Dat peerd, dat ‘t iezer verspeuld hâr, dat heurde tou an ‘n meneer Van der Hoop, van
Amsterdam.
Dei wol zoo aiweg geern pries hebben, hai was zoo mâl mit zien peerd. Pries was ‘n golden tebaksdeus.
Voader was ook bie boan en mos d’r heer, en ‘t peerd ‘n nei iezer onder doun.
Ja, zee meneer Van der Hoop, smidje, ken jij dat nu wel doen, want hij is slim lastig
in ‘t beslagen.
Meneer, zee voader, kiekt moar is, as daan is. En hoe bedaarder dat je nou binnen, hoe beter.
Hèb geen zorg.
Voader zag ‘t peerd, bekeek zien houven en iezers. Mouten vaier neie iezers onder, zee (h)e,
want ‘t peerd is verkeerd besloagen. Dou vruig (h)e an meneer Van der Hoop, bie wel hei ‘t peerd besloagen luit. ‘t Weit neit meer bie wèl dat (h)e zee, moar zooveul weit ‘k âl, dat voader zee hom wel ‘t doun mos in ‘n Hoag en in Amsterdam. Je bennen daar wel bekend, zee meneer Van der Hoop.
Joawel, zee voader.
Dou Iuip voader achter ‘t hoes ; doar hong in kârseboom ’n vilten houd tou vogelverschrikker. Dei snee (h)e in stukke en tuschen houven en iezers in kwammen dou stukken van dei vilten houd, en dou ‘t kloar was âlle vaier, ziezoo, zee (h)e, nou is tebaksdoos meneer Van der Hoop zijnend; geen een, die je paard nu beloopen ken.
En meneer Van der Hoop, dei gaf mien voader twee diktune. 5)
5) dukaton f 5,00; oorspronkelijk de zilveren rijder, ter waarde van f 3,15
En het pries kregen ! ‘t Peerd gooide pooten veul meer oet, ander kon ‘t neit hàlf meer doun.
Moar zoo goud kon voader dòch neit besloagen, dat (h)e kezakken nao ‘t zin dee. Moar as hom kop mâl wör, den was (h)e neit bang, want dou dei knoapen wat âl te kriouleg worren, hèt heur anboden om heur mit veurhoamer veur kòp te hauen. En dou was ‘t kloar, dou wassen ze mak en kon hei d’r mit lezen en schrieven.
Moar ik zèg joe, ‘t was roeg volk; in Letiensche schoul vlak bie pasterei, woar nou kezoatsiekoamer is, wassen ze maist inkazernaierd. Andern wassen bie Hooge meulen, moar ze sluipen ook wel zoo moar in snei onder heur peerden, âlmoal van dei widde pirtjes. En smereg!
Wasken en hemmeln, dat deden ze neit, ze rolden zuk wat in snei om. Schoon hemd antrékken ook neit, ken je begriepen. Wai’je wat ze deden ? ‘k Hèb ‘t zuls zein bie Letiensche schoul.
Ze trokken ‘t hemd over kop en stubden ‘t oet boven ‘t vuur, en den knapte ‘t van loezen.
En ‘t zulde hemd weer an, klaor! Roege knoapen. Ain dei sprong mit peerd over Heekt6) hen. Ja, past op, wat ’n èlenden.
6) Watertje bij Appingedam
En den dei Franzen in Dèlfziel ! Rust noch vree hâa je van dei kerels. Op Solwerd was ‘n kerel, ook ’n Elemoa, hei was nòg sib tou mie, dei is zoo moar doodhauen, dee neit gauw genog wat ze zeeen, òf muik ’t heur neit noar ‘t zin. Doodhauen. Zoo moar hen.
— „Op Solwerd, Elemoa,” vruig ik dou zoo, „het grootvoader van Kloas Smit zug doar neit zoo
dapper haollen tegen de Franzen, dou ze hom kouien ofstolen hârren ?”
Dapper, joa, wèl was in dei doagen neit dapper in ’n Dam. Dou was d’r ‘n Jan, dei was zoo dapper, oh! hei zol veur an en den dus hail ‘n Dam wèl achter hom an, o, dat was zoo’n dappere vent. Moar Franzen wassen nog neit bie Toekerd,7) dou zat Jan AI mit boksem op hakken in slootsonderwâl. Dat was Jan !”
7) Tuikwerd
(Fivelgoër Landleven; te Groningen bij J. B. WOLTERS 1901).
Opgenomen in Laandjebloumen. Bloemlezing uit de Letterkundige voortbrengselen in de Groninger volkstaal door K. ter Laan, G. W. Spitsen en G. Stel.
Drukkerij-Uitgever C. Weis, Marktstraat 11, Groningen
Zou met “de oorlog met de Brabanders” bedoeld zijn de Tien-daagse Veldtocht in 1830?
| ___________________________________________________________ |
Op 16-06-1836 reden paarden van Adriaan de Hoop en Henderikus Warendorp Jannes Torringa in Appingedam tegen elkaar. De hoofdprijs was echter geen tabaksdoos!
| ___________________________________________________________ |
Naar Jan Pieter Oepkes de Boer in “Hardraverij”
Naar Drafpaard “Goliath”
Naar Adriaan de Hoop