| ___________________________________________________________ |
28-05-1986 Nieuwsblad van het Noorden, woensdag
Noorden Rondblik
Over de geschiedenis van de oude uitleenbibliotheken in de Marne
Met de komst van de Centrale Plattelandsbibliotheek, thans geheten PBC-Groningen, is de geschiedenis van de oude plaatselijke bibliotheken in de Marne afgesloten. Een stuk zelfwerkzaamheid van de bevolking is daarmee definitief verdwenen. Van de oudste categorie, die van de volksbibliotheken, bestond overigens alleen nog die van het Nutsdepartement Warf huizen. Van de bijzondere bibliotheken was de socialistische al in 1945 verdwenen. Van de beide R.K. bibliotheken was nog één over en de vier Gereformeerde bibliotheken bestonden nog, al was in de loop der tijden het karakter van deze bibliotheken veranderd.
Dr. L H. Bruins uit Leens, voorzitter van de Historische Kring “De Marne”, heeft in het onlangs verschenen bulletin van deze kring een studie gewijd aan de oude uitleenbibliotheken in de Marne.
De Historische Kring „De Marne” is opgericht in 1955 op initiatief van de heer J. S. van Weerden, oud-hoofd van de school te Leens.
Oprichters waren destijds, behalve de heer Van Weerden, de landbouwers uit Vierhuizen J. H. Mansholt, G. F. Beukema en T. C van Hoorn, de arts te Leens dr. L. H. Bruins en tandarts F. J. Klaassen te Leens.
De bedoeling was en is om de kennis van de regionale geschiedenis te verdiepen en uit te dragen. Dat gebeurt door het houden van inleidingen en het maken van studies over uiteenlopende geschiedkundige onderwerpen. Deze worden dan een paar maal per jaar gepubliceerd in bulletins.
Voor geïnteresseerden geef ik u nog even door dat de abonnementsprijs per serie f 17,50 is. En voorts dat secretaresse van de Historische Kring „De Marne” is mevrouw ds. F. A. W. Noordhuis-van ‘t Land, []
De Historische Kring zet zich ook in om historische boekwerken in herdruk uit te geven. Zo verscheen er in 1975 een herdruk van „Nobiliarium Groninganum van Wilhelm Coenders van Helpen“, in 1886 uitgegeven en met aantekeningen voorzien door mr. H. O. Feith, destijds rijksarchivaris te Groningen. Van deze herdruk zijn overigens nog exemplaren in voorraad bij de Historische Kring. Zo juist is ook gereed gekomen een herdruk van het „Klauwboek van Johan Tiassens“, dat omstreeks 1650 tot stand is gekomen. Het bevat een uitgebreide verzameling gegevens óver de rechtsbediening in de Ommelanden. []
Om terug te keren tot de oude uitleenbibliotheken in de Marne, dr. L. H. Bruins heeft er studie van gemaakt omdat veel gegevens over die oude uitleenbibliotheken verloren dreigen te gaan. En toch gaat het hier om een belangrijk stuk cultuurgeschiedenis in het Marnegebied. De twee oudste Nutsdepartementen in Noord- Groningen zijn dat te Uithuizen en het departement de Marne. Dat te Uithuizen had in 1795 al een volksbibliotheek. De kans is groot dat het departement de Marne, naderhand ook genoemd het departement de Marne en Winsum, er eveneens een heeft bezeten.
Dit departement is bekend geworden doordat het een almanak heeft uitgegeven, de Ommelander Almanak, die verschenen is voor de jaren 1801 tot 1807 en voor het jaar 1809.
Het departement Leens, opgericht in 1819, heeft eveneens een almanak uitgegeven, de „Leenster Almanak“. De almanak verscheen geregeld, de eerste.voor het jaar 1827, de laatste voor 1845.
Het departement Warfhuizen, tot stand gekomen onder leiding van dr. A. F. H. Blaauw, predikant aldaar op 2 febr. 1880, besloot al in de eerste maand van zijn bestaan een „Volks-leesbibiotheek” in het leven te roepen.
Het eerste jaarverslag, uitgebracht op 1 dcc. 1881, getuigde van „een bloeiende toestand, zoo wel wat de vermeerdering der boekwerken als het gebruik ervan betreft”. Twee jaar later had de bibliotheek de beschikking over 200 boeken, waarvan gedurende het laatste jaar er 57 aangekocht waren. De boekenruil geschiedde in de lagere school en het lesgeld bedroeg jaren achtereen twee cent per boek per week. Vooral na de Eerste, Wereldoorlog werd er van de bibliotheek behoorlijk gebruik gemaakt, maar in 1923 nam de animo af. Ook tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog werd er veel gelezen. Maar daarna was er een terugval, totdat in 1966 de bibliotheek werd opgeheven in verband met de komst van de bibliobus.
De bibliotheek van het Plaatselijk Nut te Wehe werd opgericht in 1919. De bibliotheek bloeide vooral in en kort na de Tweede Wereldoorlog en werd in 1955 opgeheven.
De Volksbibliotheek van het Departement Leens van het Genootschap ter Bevordering der Nijverheid, begon met twee boeken kort na de oprichting in 1841. Het Genootschap werd in 1899 omgedoopt in Groninger Maatschappij van Landbouw en Nijverheid en ging in 1917 op in de Groninger Maatschappij van Landbouw.
Het Leenster departement geldt als de oudste afdeling van de Groninger Maatschappij van Landbouw. De bibliotheek kende perioden van bloei en neergang en ging in 1915 op in de landbouw-bibliotheek. Het doel van deze nieuwe inrichting was „door het uitleenen van boeken, tijdschriften en plaatwerken de landbouwwetenschap in zijn ruimste beteekenis te bevorderen”.
De landbouw-bibliotheek, ondergebracht in hotel Mercurius te Leens, kreeg al gauw een behoorlijke omvang. Toch werd er spaarzaam gebruik van. gemaakt. In april 1954 ging door brand in het hotel een deel van de boeken verloren. De overige werden in het gemeentehuis te Wehe opgeslagen. Pas in 1960 besloot de vereniging haar boekenbezit onder te brengen in de bibiotheek van het Leesgezelschap Leens. In 1967 werden ze samen met de boeken van het Leesgezelschap Leens overgedragen aan de Centrale Plattelandsbibliotheek voor de provincie Groningen.
In de tweede helft van de 19e en in de eerste helft van de 20e eew werden er ook in de Marne veel bijzondere bibliotheken opgericht. Zo waren er Rooms-Katholieke bibliotheken in Den Hoorn en Kloosterburen, Gereformeerde ‘bibliotheken in Leens, Ulrum, Zoutkamp en Kruisweg en een socialistische in Kruisweg. Dat was namelijk de bibliotheek van de landarbeidersbond, afdeling Hornhuizen, gevestigd ten huize van de landarbeider en klompenmaker Sietse Drentje.
De stichters van de volksbibliotheken hoopten een bijdrage te leveren aan de geestelijke ontwikkeling van het volk, in de veronderstelling dat het daardoor beter en gelukkiger zou worden. De oprichters van de bijzondere bibliotheken beschouwden deze instellingen niet alleen als een middel om hun geestverwanten meer kennis bij te brengen, maar ook als een van de mogelijkheden bij het scheppen en handhaven van een eigen levenssfeer voor de hunnen.
Verder waren er in deze streek nog de bibliotheek van de afdeling Hornhuizen-Kloosterburen van de Vereniging Volksonderwijs, de openbare bibliotheek te Ulrum.de Hervormde bibliotheek te Zoutkamp en de bibliotheek van hel Leesgezelschap Leens.
De komst van de PBC-Groningen heeft hierin verandering gebracht. Er staan thans drie en straks vier goed geleide ruime bibliotheken in de Marne. De kleinere dorpen worden wekelijks van lectuur voorzien door de bibliobus. De leiding is overgegaan in handen van beroepskrachten, maar de uitlening van de boeken drijft nog grotendeels op vrijwilligers.
___________________________________________________________
Naar Meester Jan Stoffer van Weerden