| ___________________________________________________________ |
25-05-1963 Nieuwsblad van het Noorden, zaterdag
Leens zet zich in voor Groninger cultuurbehoud
Een offer van een miljoen
(Van een onzer redacteuren)
Even buiten het dorp Leens, op de weg naar Winsum, staat nog een vleugel van de eens zo trotse borg Verhildersum, de enige overgeblevene van een aantal borgen, die een paar eeuwen geleden een sieraad van de Marne waren. Alleen de lange oprijlaan met aan weerskanten een dubbele rij lindebomen en de diepe gracht rondom wekken nog de herinnering op aan vroegere tijden.
Eeuwenlang bewoonde een roemrucht geslacht deze borg — de van Starkenborghs. En voordien waren het de leden van het geslacht Verhildema of Onsta. (Verhildersum betekent waarschijnlijk Ver of Vrouw Hilde’s heem), die de borg in bezit hadden.
Thans is de borg eigendom van de gemeente Leens, die er een monument bezit, dat door een daartoe in het leven geroepen Stichting geleid wordt naar een nieuwe bestemming ten dienste van de 20e eeuwse naar cultuur en recreatie zoekende mens.
Verhildersum, stamslot der Van Starkenborghs
In 1821 bood Jhr. Edzard Tjaerda van Starkenborgh Stachouwer de borg Verhildersum te koop aan.
In 1822 vond de publieke verkoping plaats. Koper werd notaris mr. H. Bolhuis. Na diens dood vererfde de borg op zijn enig kind Geertje van Olst van Bolhuis, die getrouwd was met mr. Hendrik Frima, advocaat en procureur te Appingedam.
In 1953 kocht de gemeente Leens deze borg. De gemeente blijft eigenares en de in 1958 opgerichte commissie, de Stichting Verhildersum, door de vorige Commissaris der Koningin mr. Offerhaus geïnstalleerd, is de stuwende en adviserende kracht.
De stichting wil een beeld geven van het goede streekeigen type wat betreft dorp en boerderij. Alles wat in verband hiermee verzameld kan worden, wordt straks in en rondom fr borg Verhildersum samengebracht.
Het nageslacht zal er ondermeer kunnen zien de inpolderingswerken van vroeger en een verkleind beeld van Lauwerszee, naast typen van Groninger boerderijen en een wierde in het klein. En dit alles op een oppervlakte van 10 hectaren.
De eerste stap….
De eerste stap om het gestelde doel te bereiken zal zijn de restauratie van de borg. De bestekklare tekening van het dak met gotenplan is ingediend. Zodra het dak is gerestaureerd, is de exploitatie van de borg weer mogelijk. Dan zal er op de 28 meter lange zolder een dorpsstraat in het klein komen, waar inventarissen van allerlei ambachten een beeld van vroegere tijden zullen geven.
Later zal op de enige tijd geleden aangekochte weideterreinen terzijde van de borg — de borg met gracht en oprijlaan blijven in de oorspronkelijke staat — onder meer een echte dorpsstraat verrijzen. In de huisjes aan deze straat zal men dan verschillende ambachten kunnen bekijken, zoals een bakker, een goudsmid, een kuiper, enz.
De Stichting wil Verhildersum maken tot een internationaal agrarisch centrum voor heel noord-west-Europa. Als straks het doel bereikt is, zal de gemeente Leens een belangrijk cultuur en recreatiecentrum bezitten, dat een trekpleister zal worden voor de toeristen, die mede door de nieuwe kustweg door de Lauwerszee dit dorpje goed zullen kunnen vinden.
De realisatie van deze plannen vraagt een miljoen gulden. Dat geld moet er komen van particulieren, gemeenten en rijk. Maar mevrouw T. F. Clevering-Meijer uit Eenrum, secretaresse van de Stichting Verhildersum en tevens bestuurslid van de Vereniging Het Ommelander Museum, die vol enthousiasme al drie tentoonstellingen op de borg heeft georganiseerd, is vol goede moed voor de toekomst. Want wat de commissie wil, leeft in het gehele volk. vorm.
Verzamelen voor het nageslacht….
Niet alleen de Stichting Verhildersum tracht de borg naar nieuwe bloei te stuwen, maar ook de Historische Kring De Marne en Het Ommelander Museum voor Landbouw en Ambacht, beide eveneens in Leens gevestigd, streven hetzelfde doel na. Deze drie organisaties hebben ieder hun eigen doelstellingen, maar ze hebben daarboven een gemeenschappelijke taak: voor het nageslacht te verzamelen en te bewaren al wat een beeld geeft van het leven op het platteland in de loop der tijden, speciaal in het kleigebied van de provincie Groningen.
Historici bijeen…
Het was dr. L. H. Bruins, arts in Leens, die in 1951 met het idee kwam tot de oprichting van een historische kring met als doel: de bestudering van de regionale geschiedenis.
Maar zijn opzet mislukte, omdat er ogenschijnlijk geen geïnteresseerde personen te vinden waren.
Zijn tweede poging in 1955 werd echter met succes bekroond en officieel werd de zeven leden tellende Historische Kring De Marne opgericht, met als voorzitter dr. Bruins. Naast het bij toerbeurt houden van lezingen, verdiepen de leden zich in de geschiedenis van Groningen. Nestor van deze kring is de heer J.S. van Weerden, oud-schoolhoofd te Zuurdijk, die zich met grote ijver de laatste tijd bezig houdt met de bestudering van de geschiedenis van de Afscheiding van ds. De Cock, in Ulrum geen onbekende figuur.
Idee van een schoolmeester….
Al direct na de oprichting van de kring kwam de heer Van Weerden met het idee landbouwwerktuigen uit de oude tijd te verzamelen en te bewaren. De snelle evolutie, die het Groninger platteland doormaakt, zou kunnen betekenen, dat oude werktuigen en gereedschappen, in de landbouw vroeger in gebruik en door de mechanisatie in onbruik geraakt, voor het nageslacht verloren zouden gaan. Dit idee vond in de kring algemeen weerklank. De leden werden direct actief en begonnen zelf met het aanleggen van een verzameling. Deze werkzaamheid leidde het jaar daarop — 17 juli 1956 — tot de oprichting van de Vereniging Het Ommelander Museum voor Landbouw en Ambacht. De heren Bruins en Van Weerden werden respectievelijk voorzitter en secretaris van deze vereniging.
In enkele jaren tijds heeft men al de hand weten te leggen op verschillende oude landbouwwerktuigen, zoals eggen, dorsblokken, wagens, sleeën en ook op inventarissen van ambachten, die iets met de landbouw te maken hebben, bijvoorbeeld een kuiperij, maar ook op het materiaal van een stukadoor, een goudsmid, een bakker, beroepen die een indruk geven van het leven op het platteland in vroeger tijd.
De kring hield eerst de collectie in eigen beheer in een boerenschuur in Wehe, maar later werd de collectie als eigendom van de vereniging opgeslagen in een door haar gebouwde loods in Leens. Een paar weken geleden heeft de vereniging deze loods echter moeten verkopen en afbreken, omdat ze op een verkeerde plaat was neergezet. Straks loopt er de nieuwe rondweg van Groningen naar Leeuwarden via de Lauwerszee langs. Op het ogenblik is de collectie her en der verspreid en het wachten is nu op een nieuwe huisvesting. En als de plannen slagen, zal dit de gerestaureerde borg Verhildersum zijn met de omliggende weideterreinen. En dat daarbij ook gedacht is aan, uit toeristisch oogpunt bekeken noodzakelijke recreatie, is op de plattegrond te zien.
De Groninger architecten P. Oom en J. Kuipers hebben de restauratie van het dak van de borg op zich genomen. De Ned. Heide Mij. verzorgt de indeling van het landschappelijke van de weideterreinen rondom de borg. Deze maatschappij heeft haar plan opgebouwd op het ontwerp van ir. J. Dieperink, lid van de Stichting Verhildersum en hoofd Planologische Dienst, die als eerste met een tekening ter tafel kwam.
Op de rechterhelft van deze plattegrond ziet u de borg Verhildersum met zijn grachten, singels, oprijlaan en weidevelden, die alle in de oorspronkelijke staat blijven. Op de linkerhelft is aangegeven op welke wijze de onlangs aangekochte weideterreinen in de toekomst benut zullen worden als cultuur- en recreatiecentrum.
[De plannen voor de linkerhelft zijn uiteindelijk niet gerealiseerd]
___________________________________________________________
Voorgeslacht van Groninger adel
Het woord kluft betekende vroeger ommegang, de jaarlijkse wisseling van bestuursfuncties van heerd op heerd in de buurschap. Burgemeester komt van burgjmagister en betekende buurmeester, een andere naam voor buurolderman of buurrechter.
Naast olderman bestond de functie van jongerman of hoveling. Uit de buurhovelingen is later de Groninger adel voortgesproten. (Deze jongerman werd later olderman). Dit zijn zo enkele resultaten, waartoe dr. L. H. Bruins in Leens na diepgaande studie kwam. Naast zijn dokterspraktijk heeft de heer Bruins één grote hobby; die hij met hart en ziel toegewijd is: de oude geschiedenis bestuderen en de gevonden resultaten op schrift stellen.
| ___________________________________________________________ |
Naar 28-10-1963 Vrouwe Hilda’s Heem heeft veel aantrekkelijkheden