in bewerking
| ___________________________________________________________ |
Begin 1945 werd het dorp Well in Noord-Limburg wegens zware krijgshandelingen op last van de Duitse bezetters geëvacueerd.
Na een barre tocht werd men opgevangen in de “Korenbeurs” en de “Harmonie”, van waar men verdeeld werd over Stad & Ommeland.
Ook in “De Marne” werden evacués opgevangen, ondermeer in Leens, Ulrum, Zoutkamp, Zuurdijk. In Leens werden de evacués ondergebracht in een school en daar gingen de Zuurdieksters heen om personen uit te kiezen.
Na de oorlog werd er op Zuurdiek weinig tot niet gesproken over het opvangen van evacués begin 1945.
De oorlog was geweest en daarna ging men zonder om te kijken de toekomst in.
De na de oorlog op Zuurdijk geboren kinderen hebben daardoor nauwelijks verhalen gehoord over de oorlog en evacués.
In 2017 waren er op het dorp nauwelijks ooggetuigen meer in leven die over deze periode konden vertellen. Ook in de geschriften van Meester J. S. van Weerden en I. H. Zijlma zijn geen aanwijzigingen opgenomen.
De inneming van de bunker op de Elektraweg zal de evacués niet ontgaan zijn?
| ___________________________________________________________ |
In het door Jacques Haumann in 2008 geschreven boek: “Well in de Tweede Wereldoorlog” is voor “De Marne” het volgende opgenomen:
Gemeente Leens (Hr. Meijer uit Kloosterburen.)
Zij moesten de evacués ophalen in de stad Groningen. Omdat er mensen mee vervoerd moesten worden moesten zij hun wagens overkappen. Ze zijn bij hen in de regio goed opgevangen. De evacués waren katholiek. Maar er was bij hen ook een katholieke parochie.
De gastgezinnen hadden begrip voor de situatie.
Voor de oorlog was er tussen de Protestanten en Katholieken een geweldige tegenstelling en nauwelijks contact.
Maar in de oorlogsperiode werd die zuil compleet doorbroken. Hr. Meijer ging in die tijd rond met het anti-Duitse blaadje van het 3-manschap: Homan-de Quay-Enthoven en verkocht dit ook veel aan de evacués.
Vele gezinnen kookten zelf en kregen de groenten en het vlees van de boerderij.
De boeren kregen een vergoeding voor de opvang.
Het bedrag was afhankelijk van de leeftijd en per persoon. In de drie noordelijke provincies waren de vergoedingen centraal geregeld:
Als de evacués zelfstandig woonden ontvingen zij het bedrag zoals genoemd bij de kwartiergever. Had de kostwinnaar een bepaald inkomen dan mocht hij er een gedeelte van houden. Daarnaast was elke evacué op rijkskosten verzekerd bij een ziekenfonds.
| Kwartiergever ontving per week voor | Zakgeld evacué per week | |||
| Stel ouders |
f 28,00 |
f 5,00 | ||
| Boven 18 |
f 14,00 |
f 1,50 | ||
| 5 t/m 18 |
f 10,50 |
f 0,75 | ||
Overigens waren de Limburgers niet de enige vluchtelingen/ evacués in hun gemeente. Op ca 4000 inwoners in de “oude” gemeente Leens waren er 350 mensen voor extra onderdak. Hiervan waren er 70 uit de gemeente Bergen, incl. 31 uit Well. Velen waren al veel eerder aangekomen: veel uit Zeeland, vanwege de door de Duitsers doorgestoken dijken; uit Arnhem, vanwege de actie Market Garden en uit Arcen en Velden.
Ze werden ondergebracht bij boeren, burgers en in schoolgebouwen. Voor Limburgse begrippen waren het in het noorden bijna allemaal “dikke boeren“; weinig gemengde bedrijven en ze hadden veel meer koeien.
| ___________________________________________________________ |
Het dorp Well werd in 3 groepen geëvacueerd: Zondag 07-01-1945 (De Grüne Polizei kwam ‘s avonds om 5 uur overal vertellen dat men over twintig minuten weg moest: “Zwanzig Minuten, alles raus”), 08-01-1945 en 12-01-1945.
Op 14-01-1945 kwam men aan in Groningen.
Op 01-06-1945 waren de evacués weer teruggekeerd.
Op de website Archief Well is het volgende te vinden:
vanaf begin september vallen veel granaten in Well en men moet regelmatig slapen in de schuilkelders
30-09 terugtrekkende Duitsers en vel Belgische NSBers
06-10 granaten vallen op Bergen en in Well ziet de lucht er zwart van, men telde 2300
07-10 veel bommenwerpers boven Well
12-10 zwaar mislukt bombardement
17-10 men praat over evacuatie
19-10 ‘s nachts veel granaten; overdag bombardement op Well
22-10 veel Duitse frontsoldaten in Well, er wordt geroofd en geplunderd
23-11 – 31-12 veel vliegtuigen, bommen en granaten rond en op Well
01-01 – 07-01-1945 hevige man tot man gevechten
07-01- evacuatie eerste groep Wellenaren
11-01 Bevel tot evacuatie
12-01 evacuatie rest van het dorp Well; te voet door de sneeuw naar Weeze (Dld.)
14-01 evacués komen met goederentreinen aan in Groningen
15-01 evacués konen te voet aan in Gelderland en Overijssel
03-03 het spookdorp Well wordt bevrijd
16-04 Groningen bevrijd
05-05 Nederland is bevrijd
17-05 ± 500 Wellenaren zijn teruggekeerd in het dorp
01-06 op een paar na zijn alle Wellenaren teruggekeerd
1970 reünie van oud-welleraren om evacuatie te herdenken
| ___________________________________________________________ |
In voormeld boek is opgenomen een lijst van Lijst evacués, waaronder voor de “De Marne“.
De lijst komt niet geheel overeen met hetgeen hieronder is vermeld. Zouden er evacués op Zuurdijk daadwerkelijk “in ‘t veurend” genomen zijn?
Zuurdijk had de luxe van 4 boerderijen die een leegstaande woning hadden.
Bij veel boerderijen in het Groningerland was het gebruikelijk dat de 1e arbeider op het erf woonde veelal werd in de schuur een woning afgetimmerd.
In de loop van de tijd vond “men” dit inwonen toch iets te “bezwaarlijk” en werd een aparte losstaande woning bij de boerderij gebouwd.
Voorbeeld van het eerste was: “Nieuw Ewer“. De inpandige woning was in 1945 bewoond.
Voorbeelden van de laatste waren: “Stoepemaheerd“, “Castor“, “Pollux“, “Bosheuvel“, “Doornbosheerd“.
“Huizingheem” de 1e buitencategorie: er was een “grote” en een “kleine” boerderij. En de kleine boerderij stond in 1945 leeg.
“Hayemaheerd” was de 2e buitencaterogie: de 1e arbeider van “Hayemaheerd” woonde altijd op “Ewer 15”. Na de brand in 1929 werd bij Elektra een 2e boerderij “‘t Ploatske” gebouwd waarin ook een arbeider van “Hayemaheerd” woonde. De tot deze boerderij behorende woningen waren in 1945 bewoond.
“Kooyenburg” de 3e buitencategorie: er was een woning in de 3e schuur en een dubbele woning bij de brug over het kanaal. Bij toeval stond in 1945 de woning in de 3e schuur leeg.
“Doornbosheerd” de 4e buitencategorie: er was een woning in de schuur en een losstaande arbeiderswoning. De woning in de schuur stond in 1945 leeg.
| ___________________________________________________________ |
Anco van der Kamp, toen wonende op de boerderij Vlakkeriet, kon zich in 2017 het volgende herinneren:
De evacués hadden dagenlang onder barre omstandigheden in diverse treinen gezeten om uiteindelijk in Zuurdijk terecht te komen.
| ___________________________________________________________ |
Uit gesprekken kwam het volgende beeld:
Kuiper Brink:
?
Djurre Siccama, boerderij “Kooyenburg“:
Derks-Vos, Grotestraat 40, Well, 5 personen – vader, moeder, zoon, een vriend, dochter Corrie en een pleegkind.
Het pleegkind Marietje van den Berg, heette in werkelijkheid Judith Schorlesheim en was ten tijde van de evacuatie ondergedoken bij de familie Derks-Vos in Well. Judith was geboren op 31-05-1928 te Amsterdam en van Joodse komaf.
Anco van der Kamp vertelde dat Judith gitzwart haar had en dat trok de belangstelling van de Zuurdiekster jongens! De Joodse komaf van Judith was bij Anco tot 2017 onbekend.
Djurre Siccama had een vermoeden over de komaf van Judith, maar stelde geen nadere vragen.
Na de bevrijding zei hij: “Er was iets bijzonders aan je”. Hij heeft geholpen familieleden van Judith op te sporen en zal daarbij beroep gedaan hebben op zijn in Amsterdam studerende dochter Ida Jacoba.
Jan Enne Hekma, (kleine) boerderij “Huizingheem” dan wel in het vooreind van de grote boerderij: Familie Anne en Marie Derks, broer van de familie Derks die bij Djurre Siccama was ondergebracht
Rieks Warendorp Torringa (Zuurdijksterweg 4, Warfhuizen) in het vooreind?: familie Van de Hoef
| ___________________________________________________________ |
In Houwerzijl, Niekerk en Vlakkeriet werd het grote gezin Jacobs uit Lomm verspreid:
Houwerzijl: aantal onbekend
Niekerk: bij timmerman en aannemer Dijkhuis
Vlakkeriet: bij E. Wieringa, boerderij “Zuidhof”
en Jacques Jacobs bij Jan van der Kamp jr
Militairen van de Duitse Wehrmacht had de familie Jacobs uit de zelf gebouwde schuilkelder in Lomm verdreven en waren de schuilkelder ten eigen nutte gaan gebruiken.
| ___________________________________________________________ |
Bovenstaande gegevens zijn ontleend aan gesprekken met Anco van der Kamp, Corrie Flint-Hekma, Hillegonda Warendorp Torringa
Na het vertrek van de evacués werd er op het dorp nauwelijks meer over deze deze periode gesproken. Hetzelfde was van toepassing op de oorlog.
| ___________________________________________________________ |
Alle goede bedoelingen ten spijt, maar de Zuurdieksters en Limburgers zullen door alle gebeurtenissen elkaar niet altijd even goed begrepen hebben (culturele verschillen?) en het zal zo nu en dan tot grotere en kleinere ergernissen geleid hebben.
“Het eten was niet goed”, “aardappels niet te eten”, “krenterigheid”, “ze mogen blij zijn dat ze een dak boven het hoofd hebben”, “al dat gemopper”, “liggen enkel maar op bed” enz. Er werd zelfs over het eten een klacht ingediend bij veldwachter Kalkar.
Van een oorlogstrauma zal men toen nimmer gehoord hebben.
Na de bevrijding probeerden de evacués zo snel mogelijk weer terug te gaan naar Limburg.
| ___________________________________________________________ |
Een kleinzoon van Djurre Siccama was zeer verbaasd toen hij op de website data.jck.nl (Joods Cultureel Kwartier) deze brief vond:
Hij herkende het handschrift van zijn grootvader Djurre Siccama!
| ___________________________________________________________ |
Zuurdijk 19- 5 – ’45.
Beste Familie da Costa
Allereerst wil ik U vragen, of U al iets van mijn ouders of andere bekenden hebt gehoord.
Met mij gaat het goed. Ik zit op het ogenblik in Zuurdijk bij Leens in de provincie Groningen. Toen ik uit Arnhem ben weggegaan ben ik naar Oirlo, een dorpje bij Venraij gegaan. In juni ben ik in Well, een dorpje tussen Gennep en Venlo, gekomen.
Vandaar moesten wij naar Groningen evacueren. We kunnen elk ogenblik bericht krijgen, dat we naar Limburg kunnen terugkeren.
Ik hoop, dat ik gauw bericht van mijn ouders en andere bekenden krijg, en dat ik spoedig weer naar de bekenden kan terugkomen.
Vele hartelijke groten van
Judith
AFZ J. Schorlesheim
p/a Fam. A. H. Derks
Boerderij Dj: Siccama
Zuurdijk G60 bij Leens (Gr.)
[Op de briefkaart is later geschreven:
3 Kinderen Konijn † adres -= + vrouw
N. gracht 710
Michel 21 Juli 93 Marianne 28 Maart 92 (A’dam)]
| ___________________________________________________________ |
Fam W. S. da Costa
Joh. Vermeerpl 9
Amsterdam
Zuurdijk 8 – 6 – 45
Uw briefkaart voor mej. Schorlesheim heb ik doorgezonden naar Well (Limburg).
Judith is namelijk met de fam Derks teruggegaan, na een verblijf van ± 5 maanden hier in Zuurdijk. Zoo haar ouders mochten terugkomen, zou U dan zoo vriendelijk willen zijn ons dit even te berichten? In ieder geval lijkt het me wenschelijk dat zij zoo spoedig mogelijk in de omgeving, waar ze thuis behoort wordt opgenomen.
Hoogachtend
Uwdv
Dj Siccama
Zuurdijk (Gron)
| ___________________________________________________________ |
In de couranten, verzetsbladen en op Radio Oranje kreeg de evacuatie van Noord- en Midden-Limburg veel aandacht.
Ook aan de terugkeer werden de couranten aandacht besteed.
Ook na 1950 werd in de couranten aandacht besteed aan de evacuatie
| ___________________________________________________________ |
In tegenstelling tot Zuurdijk werd de evacuatie in Well niet uit het geheugen gewist.
Op de archiefsite van Well wordt uitvoering de evacuatie beschreven.
| ___________________________________________________________ |