___________________________________________________________

07-02-1985 Nieuwsblad van het Noorden donderdag

In archief kerk in Visvliet Manuscripten van Eisinga ontdekt
‘Van onze verslaggever Henk Kuipers

GRONINGEN/FRANEKER 
-

De 82-jarige dr. W.J. Formsma, de voor-vorige conservator van het Rijksarchief van de provincie Groningen, heeft in het archief van de Nederlands Hervormde gemeente van Visvliet twee manuscripten ontdekt die in 1765 zijn geschreven door Eise Eisinga, de ontwerper en bouwer van het wonderbaarlijke planetarium in Franeker.
Dr. Formsma deed zijn belangrijke vondst in het Rijksarchief, waar de stukken van de N.H. kerk van Visvliet worden bewaard. 
Dr. Formsma, die door de huidige conservator van het Rijksarchief, dr. F.C.J. Ketelaar, wordt omschreven als dé autoriteit op het gebied van de Groninger geschiedenis, is bezig een boek te schrijven over de historie van de gemeente Grijpskerk. 
In het kader van zijn onderzoek heeft hij in het Rijksarchief ook de stukken van de N.H. kerk van Visvliet bestudeerd, want Visvliet valt onder de gemeente Grijpskerk.
Op de inventarislijst van het kerkarchief trof hij onder nummer 36 “een rekenboek van een schoolmeester uit de achttiende eeuw” aan. Bij nadere bestudering bleken dat tot zijn stomme verbazing en aangename, verrassing twee manuscripten van Eise Eisinga te zijn.
Deel een telt 85 pagina’s en bevat wiskundige problemen die een beetje doen denken aan de huidige redactiesommen.
Deel twee is 32 bladzijden dik en behelst stereometrische vraagstukken.
Het peil van de werkstukken van Eise Eisinga ligt volgens dr. Ketelaar ongeveer op het niveau van de vijfde klas van de HBS. “Maar het bijzondere is nu juist dat de manuscripten zijn geschreven door een eenvoudige wolkammer van 21 jaar. Voor die tijd en voor die man was het echt, iets geweldigs.

In de wiskundige werkjes van Eise Eisinga komt zijn naam niet voor.
Achterin staat, behalve de aanduiding Dronrijp juli 1765, dat Eise Jeltes de auteur is.
Iemand die niet terzake kundig is, zou niet op de gedachte komen dat dit de vroegere naam van Eise Eisinga is geweest.
De vader van Eise heette Jelte Eises (oftewel Jelte, de zoon van Eise). Eise jr. heette aanvankelijk Eise Jeltes (oftewel Eise, de zoon van Jelte), maar, heeft zijn naam later veranderd in Eise Eisinga.
Zekerheid kreeg dr. Formsma toen hij met de manuscripten naar het planetarium in Franeker ging, waar het handschrift is vergeleken met andere geschreven stukken van Eisinga.

Dat Eise Eisinga een tijd in het Groninger, dorpje Visvliet heeft gewoond, heeft te maken met de politieke strijd die aan het eind van de achttiende eeuw werd uitgevochten. Eisinga was een vurig patriot. In die tijd hadden de patriotten het aan de stok met de regenten. In 1787 moest Eisinga uitwijken naar het gewest Groningen, in 1792 werd hij door het Hof van Friesland zelfs officieel verbannen.

Daarom ging de bouwer van het planetarium vlak over de grens wonen, in Visvliet dus. Toen in 1795 de Bataafse republiek kon ‘worden gevestigd, nadat stadhouder Willem de Vijfde met steun van de Fransen was verdreven en de patriotten het roer in handen hadden genomen, keerde Eise Eisinga terug naar zijn geliefde Friesland.
Onbekend is nog hoe het komt dat twee van zijn manuscripten ‘in het kerkarchief van Visvliet zijn terechtgekomen. We zijn blij met de vondst van dr. Formsma,” concludeert dr. Ketelaar. “Het belang van de manuscripten zit ‘m vooral in het feit dat zij ons een beter inzicht verschaffen in de intellectuele ontwikkeling van Eise Eisinga.”

___________________________________________________________

Naar Eise Eisinga Planetarium artikelen