In bewerking.
| ___________________________________________________________ |
Wiepke (Harmannus’) Tonkes, * 30-01-1862 Meeden, † 09-06-1939 Groningen, 77 jaar x 18-05-1888 Ulrum Hendrik Jan (Stephanus) Louwes, landbouwer “Nieuw Midhuizen”, * 18-12-1861 Leens, † 27-01-1939 Groningen, 77 jaar
Kinderen:
- Herman Derk (Hendriks) Louwes, landbouwer “Nieuw Midhuizen” in de Westpolder, bestuurder Groninger Landbouw Maatschappij, lid Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal, voorzitter Landbouwschap, voorzitter “Nieverheid”, Ridder in de Orde van de Nederlandsche Leeuw, Commandeur in de Orde van Oranje Nassau, * 15-08-1893 Vierhuizen, Westpolder, boerderij “Nieuw Midhuizen”, † 08-10-1960 Zuidhorn, 67 jaar
x 07-05-1920 Leens Klaziena Sietje (Anco’s) Spiets, * 30-04-1893 Eenrum, † 02-02-1974 Zuidhorn, 80 jaar
Herman Derk Louwes heeft vele wijze woorden gesproken.
Deze in 1939 uitgesproken woorden voor een gezelschap jongeren heeft niets aan betekenis ingeboet:
Wij Nederlanders van nu mogen in al het geweeklaag en gejammer over onze boze tijd geen verontschuldiging vinden, de dingen nu maar te nemen zoals ze zijn.
Wij zullen worden beoordeeld naar wat wij zelf doen, niet naar wat wij vonden toen wij begonnen, maar naar wat wij achterlieten en wat wij durfden en deden.
Daarom: “handen uit de mouwen.”
Herman Derk Louwes was met zijn broer Stephan L. Louwes één van de belangrijkste landbouwvoormannen van Nederland met veel invloed, gezond boerenverstand en vooral kennis van zaken. Hij heeft zich met hart en ziel ingezet voor de landbouw en vooral voor het samenwerken van boeren, arbeiders en anderen in de vorm van organisaties.
Na de oorlog ’40-’45 was een kroon op zijn werk de oprichting van Het Landbouwschap, waarvan hij de eerste voorzitter werd.
Er waren heel veel reacties op zijn overlijden en uit deze reacties werd bevestigd wat hij betekend had voor de Landbouw en Nederland.
Bij het lezen van deze reacties komt deze vraag naar boven: “waar haalden Herman en Stephan in vredesnaam de tijd vandaan?” Er was dan wel geen televisie en internet, maar toch……!Op 21-09-1959 opende H. D. Louwes op de Borg Verhildersum de tentoonstelling: “Van Koren tot Brood“.
Ook bij een dergelijke gelegenheid legde hij een verbinding tussen het verleden, heden en toekomst als:
“Probleem van het dagelijks brood heeft de mens diep beroerd”
„De atoomoorlog gaat misschien niet door, maar hoe we de mensheid in het jaar 2000 moeten voeden, dat is een
probleem waar we niet onderuit kunnen.”Men vond zijn redevoeringen dusdanig belangrijk dat deze in 1947 door de Groninger Maatschappij van Landbouw gepubliceerd werden in een boek.
Dit boek – Redevoeringen H.D. Louwes 1930 – 1941 – is opgenomen in Delpher.
Na zijn overlijden werd op 30-12-1969 een biografie uitgerekt aan zijn echtgenote.
Getuigen huwelijk: Sephanus Louwe Louwes, 31 jaar, secretaris der Overijselsche Maatschappij van Landbouw te Hengelo, broer bruidegom en Lambertus Helfrich Mansholt, 45 jaar, lid van de Gedeputeerde Staten, te Vierhuizen, oom bruidegom
Bruidegom 26 bruid 27 jaar
Getuigen geboorteaangifte Klaziena: Pieter Rengers Hendrik van Griethuizen, 26 jaar, landbouwer en Johannes Bonifacius Huizinga, 37 jaar, daglooner, beiden wonende te Eenrum
Aangevers overlijden Klaziena: na 75 jaar is register openbaar
Ouders Herman: Hendrik Jan Louwes x Wiepke Tonkes
Getuigen geboorteaangifte Herman: Derk Roelfs Mansholt, 51 jaar, landbouwer, wonende te Vierhuizen en Pieter Beukema, 75 jaar, bode, wonende te Ulrum
Aangevers overlijden Herman: Derk Medema, 61 jaar, los arbeider, wonende te Zuidhorn
09-12-1917 Nieuwsblad van het Noorden: Wehe, 8 Dec. Mej. Kl. Spiets alhier, leerlinge van den cursus te Rollecate, is geslaagd voor het examen van lerares in Landbouwhuishoudkunde 1917: Bij K.B. is benoemd tot lerares bij het landbouwhuishoudonderwijs voor het tijdvak van 1 febr. a.s. tot 1 febr. 1918, mej, K.S. Spiets te Wehe
20-08-1919 Provinciale Drentsche en Asser Courant:
.
- Stephanus Louwe (Hendriks) Louwes, rijkslandbouwleraar, secretaris der Overijselsche Maatschappij van Landbouw, rijksambtenaar, Directeur-Generaal van de voedselvoorziening, * 29-03-1889 Vierhuizen, Westpolder, boerderij “Nieuw Midhuizen”, † 25-01-1953 ‘s-Gravenhage, 63 jaar
x 26-09-1914 Leens Westerhuis Zwaantina Alida (Jans) Westerhuis, * 13-12-1891 Hornhuizen, boerderij “De Kolken”, † 18-03-1972 ‘s-Gravenhage, 80 jaar
Stephan L. Louwes was met zijn broer Herman Derk één van de belangrijkste landbouwvoormannen van Nederland met veel invloed, gezond boerenverstand en vooral kennis van zaken.
Vóór 1940 hield Stephan L. Louwes zich al bezig met de voedselvoorziening in Nederland. Door de crisis kreeg de voedselvoorziening meer aandacht dan daarvoor. Met zijn ervaring kon hij in de jaren 1940-1945 voorkomen dat Nederland getroffen werd door hongersnood. De hongerwinter 1944 in Amsterdam e.o. was niet het gevolg van het falen van het systeem, maar van andere oorzaken.
Na de oorlog werd hij korte tijd beticht van te nauwe samenwerking met de bezetter, maar spoedig kwam men tot de juiste conclusie dat hij voor Nederland het onderste uit de kan gehaald had.
Na 1945 heeft hij zich ook op internationaal niveau ingezet voor de landbouw; ook was hij op landbouwgebied de rechterhand van zijn neef, minister Sicco L. Mansholt. Sicco was socialist en Stephan liberaal. Toch konden ze blijkbaar goed met elkaar overweg.
Er waren heel veel reacties op het overlijden van Stephan en uit deze reacties werd bevestigd wat hij betekend had voor de Landbouw en Nederland op landelijk en internationaal niveau.
Bij het lezen van de reacties komt wederom de vraag naar boven: “waar haalden Stephan en Herman in vredesnaam de tijd vandaan?” Er was dan wel geen televisie en internet, maar toch..!
Een gezegde van Stephan: “bekijk de zaak met een koel hoofd, maar met een warm hart“. (bron: Paraat; weekblad van de Partij van de Arbeid, 22-08-1953)
In het Nationaal Archief is opgenomen: Inventaris van het archief van de Regeringscommissaris voor de Akkerbouw en Veehouderij S. L. Louwes
Roepnamen: Stephan en Tine
Het echtpaar Stephan Louwe Louwes en Zwaantina (Tine) Westerhuis onderhielden nauwe contacten met het echtpaar Klaas Jan de Waard en Geertruida Catharina Westerhuis (roepnamen Klaas en Trui). Trui was de zuster van Tine. Stephan en Tine logeerden als gezin regelmatig bij Klaas en Trui op de boerderij “De Waarden”, Oosterwaarddijk 10, Kommerzijl.
In de tijd dat zij in Zwolle woonden werd nichtje Annie de Waard in het gezin opgenomen toen deze een schoolopleiding volgde in Zwolle. In 1939 bezocht Jacob de Waard als in Leiden gelegerde en gemobiliseerde militair het echtpaar. In de oorlogsjaren werd er regelmatig geschreven over voedsel e.d. In de briefwisseling nauwelijks gerept over het werk van Stephan, met als uitzondering de brief van 22-11-1944.
Als Directeur-Generaal was Stephan ook in de bezettingsjaren regelmatig onderweg in den lande.
Op een dag in de herfst, laat in de middag, bedacht hij zich dat hij in de buurt was van zijn neef Jaap de Waard, landbouwer op de boerderij “Hayemaheerd”, Ewer 17, Zuurdijk. Deze boerderij had toen nog een volwaardige windsingel met oude en dikke bomen.
Stephan liet de chauffeur de auto in het pikkedonker stoppen bij de boerderij en dat werd opgemerkt. Jaap en zijn echtgenote Coob Siccama roken direct onraad en vermoedden een inval van de Duitsers. Jaap bedacht zich niet en vluchtte het vooreind van de boerderij uit en ging het achtergelegen appelhof in waar nog een oude stookhut stond.
Stephan had zich inmiddels bij de voordeur gemeld en de rust keerde weer terug en Jaap kwam weer naar binnen.
Van oom Stephan kreeg bij het volgende te horen:
“Jaap, dat je ongerust werd dat kan ik me begrijpen. Maar ga dan niet hals over kop het appelhof in, want ik hoorde alle duiven opvliegen. Een beetje Duitser zou dit ook opgemerkt kunnen hebben……..”.
De borrel zal er extra goed in gegleden zijn?
Getuigen huwelijk: Derk Mansholt, grootvader bruidegom, 72 jaar, zonder beroep te Groningen en Herman Louwes, 21 jaar, zonder beroep te Vierhuizen, broer bruidegom
Bruidegom 25 bruid 22 jaar
Getuigen geboorteaangifte Stephanus: Stephanus Louwes, 64 jaar, landbouwer, wonende te Vliedorp en Derk Roelfs Mansholt, 47 jaar, landbouwer, wonende te Vierhuizen
Ouders Zwaantina: Jan Westerhuis, landbouwer x Martje Ellens
Getuigen geboorteaangifte Zwaantina: Jan Teenstra, 39 jaar, landbouwer, wonende te Hornhuizen en Gerhardus Johannes van Voorn, 66 jaar, veldwachter, wonende te Kloosterburen
| ___________________________________________________________ |
In veel kranten en tijdschriften is uitvoering verslag gedaan over Herman Derk Louwes en Stephanus Louwe Louwes, zowel voor als na hun overlijden.
In de verslagen wordt nauwelijks aandacht gegeven aan het feit dat het toch redelijk uitzonderlijk is dat uit één gezin de beide kinderen zoveel invloed hebben gehad op het landbouwbeleid op nationaal en internationaal niveau.
29-01-1953 S. L. Louwes in Groninger Landbouwblad
30-01-1953 S. L. Louwes Begrafenis te Vierhuizen
05-02-1953 S. L. Louwes door J. Nypels
20-02-1953 S. L. Louwes door A. J. M. Deelman
29-08-1953 H. D. Louwes door mr E. Elias (VVD)
02-02-1959 S. L. Louwes door Tjebbe de Jong
04-02-1953 S. L. Louwes in memoriam De Boerderij
09-02-1953 S. L. Louwes door De Weede (VVD)
11-05-1956 Borstbeeld S. L. Louwes onthuld
11-10-1960 Begrafenis H. D. Louwes
14-10-1960 H. D. Louwes door dr. J. G. Oortwijn Botjes
14-10-1960 H. D. Louwes overzicht functies
14-10-1950 H. D. Louwes door mr V. G. M. Marijnen, Minister van Landbouw en Visserij
14-10-1960 H. D. Louwes door Sicco L. Mansholt, oud-Minister van Landbouw en Visserij
14-10-1960 H. D. Louwes door mr E. Kuylman
23-12-1960 75-jaar Westpolder
29-10-1960 H.D. Louwes door Tjebbe de Jong
| ___________________________________________________________ |
Ministerie LNV: Borstbeeld Ir. S. L. Louwes
| ___________________________________________________________ |
Foto zj. ((particulier archief)
Op de achterzijde staat: Mevr Z Louwes-Westerhuis met graag geziene gast Ir. Staf, later o.a. minister van defensie
___________________________________________________________
Foto echtpaar Louwes-Westerhuis (particulier archief)
(particulier archief)
Links: Echtpaar Stephan L. Louwes en Zwaantina (Tine) Westerhuis
Rechts: Echtpaar Klaas Jan de Waard en Geertruida Catharina (Trui) Westerhuis
Op 22-11-1944 schrijft Tine Louwes-Westerhuis een brief aan haar zusje Trui de Waard-Westerhuis.
Tine beschrijft de situatie in ‘s-Gravenhage en meldt en passant: “Stephan heeft gisteren dan ook weer een slag met de Duitschen moeten leveren en hij heeft het dus zover gekregen dat de menschen v.h. voedselbedrijf een Auschweiss zullen krijgen, n.l. die van 30-40 jaar, en die van 20-30 voor de belangrijkste functies”.
De Hongerwinter moest nog komen!
| ___________________________________________________________ |
De broers Herman Derk en Stephan Louwe Louwes zullen bij aanwezigheid op de boerderij “Nieuw-Midhuizen” vaak naar deze boom gekeken hebben en de noten gekraakt hebben.
“Nieuw-Midhuizen”
(Bron: Foto collectie Groninger Archieven/Beeldbank Groningen)
In 2025 is de boom aangemeld voor “De boom van het jaar”, een initiatief van SBNL Natuurfonds.
Omschrijving op de website SBNL:
Op het erf van boerderij Nieuw Midhuizen in de Groningse Westpolder staat een indrukwekkende walnotenboom. Met een leeftijd van ruim 130 jaar is hij de oudste boom van de Westpolder en al generaties lang onderdeel van het familiebezit. De Westpolder ligt op de grens van de voormalige Lauwerszee en de Waddenzee. Tussen 1873 en 1876 werd de polder aangelegd door negen boeren. Jacobien Louwes, een nazaat van een van hen, noemt de boom op het erf ‘onze trots en glorie’.
De boom is niet alleen een botanisch ankerpunt, maar herbergt ook bijzondere verhalen.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog stond de walnoot op het punt te worden gekapt vanwege het waardevolle hout, dat geschikt was voor geweerkolven. Een ambtenaar kwam langs met de meetlat om te kijken of de boom dik genoeg was.
familie Louwes hield van een borrel. En dankzij een goed getimede traktatie van jenever wist Hendrik Jan Louwes de ambtenaar te overtuigen de kap te laten voor wat het was. Die borrel redde de walnoot.
| ___________________________________________________________ |
12-09-1968 Groninger Landbouwblad
ROND HET LAND VAN GRONINGEN
BIJ TWEE ZERKEN
W. J. EELSSEMA
Vierhuizen! Een klein dorpje, bijna vergeten in de lage landen van Groningen.
Een dorp, zoals het hoofd van een eenmansschool ons vertelde, dat langzaam leeg loopt, waar de jonge mensen geen emplooi meer schijnen te kunnen vinden.
Een dorp met een kerkje, grauw bepleisterd, uit 1845, met ingebouwde toren en enige oude meubels: een preekstoel uit de 17e eeuw, twee stel eenvoudige banken uit de 18de eeuw en op het kerkhof een aantal zerken vanaf 1669.
Hier vind ik niet, wat ik zocht. Een aantal jaren geleden werd in dit dorp een lid van de familie Louwes ter aarde besteld en ik wilde het graf bezoeken.
Waarom? Om iemand te gedenken, die veel voor de landbouw in Groningen heeft gedaan.
Om een klein bewijs van eer te geven, nu de herinnering aan de gestorvene vervaagt, het leven aandacht voor andere mensen en andere gebeurtenissen vordert. De onverbiddellijke wet van het menselijk bestaan, dat aan elk sterfelijk wezen voltrokken wordt: geboren worden, opbloeien, sterven en vergeten worden!
Op het nieuwe kerkhof, — waarvan een onbezette hoek zeer praktisch, maar toch wel even verzet oproepend, ingenomen is door de verbouw van tuinvruchten —, aan het pad, beschermd door bomen, niet één maar twee zerken:
„Dr. ir. Stephan Louwe Louwes, Directeur-Generaal v. d. Voedselvoorziening, 29 maart 1889 te Nw.-Midhuizen Westpolder, 25 jan. 1955 te ’s-Gravenhage, echtgenoot van Zwaantina Alida Westerhuis”
en
„Herman Derk Louwes, geb. 15-8-1893, gest. 8-10-1960, van 1920-1955 landbouwer op Nieuw-Midhuizen. — Als Landbouwvoorman mocht hij velen tot steun zijn.”
Een paar woorden, die echter meer dan voldoende zeggen.
Herman Derk Louwes was raadslid van de gemeente Ulrum (1923-1933), lid van de Tweede Kamer voor de Liberale Staatspartij (1933-1937) en vanaf 1950 lid van de Eerste Kamer voor de V.V.D.
In de besturen van vele verenigingen, die voor de landbouw werkten, heeft deze Louwes zitting gehad: Voorzitter van het Kon. Ned. Landbouw Comité, Gron. Mij. van Landbouw, Centraal Bureau te Rotterdam, de Nat. Coöperatieve Raad enz. Alle vervulde functies in dit werkzaam leven de revue te laten passeren en wel in kort bestek is een onmogelijkheid (men zie voor volledige opgave het boek over hem geschreven en uitgegeven bij zijn heengaan als voorzitter van de Groninger Mij. van Landbouw op 31 dec. 1947). Bij het herdenken van het vele door Herman Derk Louwes voor de landbouw gedaan, kan men de woorden „Als Landbouwvoorman mocht hij velen tot steun zijn” volledig onderstrepen.
Niet minder belangrijk was het werk, dat dr. ir. Stephan Louwe Louwes verrichtte als directeur-generaal voor de Voedselvoorziening, gedurende de bezettingsjaren. Herinnert men zich het nog, dat deze Louwes veel heeft gedaan, om met inzet van al zijn krachten tegenover een bezetter, die onbarmhartig kon zijn, de voedselvoorziening van ons land zo veel mogelijk te beveiligen?
Het leed op dit gebied is door velen, die het moesten ondergaan, schijnbaar al weer vergeten en daarmee het werk van die mannen die met inzet van al hun krachten hebben gewerkt, om het Nederlandse volk zo veel mogelijk leed te besparen. Men denkt hieraan, wanneer men door dank gedrongen, een bezoek brengt aan deze beide graven, op het stille kerkhof van een dorpje op het Hogeland.
W. J. EELSSEMA
| ___________________________________________________________ |
Hoe zouden Herman en Stephan Louwes tegen deze verkiezingsadvertentie uit 1946 aangekeken hebben?
Verkiezingen 1946
| ___________________________________________________________ |
Naar Kinderen Aaltje Dijkhuis x I H.F. Tonkes x II D.R. Mansholt>